در واقع استفاده از مطالعات گذشته سبب پر بار شدن تحقیقات و جلوگیری از تکرار انجام کار و در نهایت استفاده از نتایج مطالعات گذشته در فرضیه‌سازی میشود. و مبانی نظری نقدی از دانش موجود پیرامون موضوع تحقیق است که با اهدافی که در ادامه بدان اشاره خواهد شد انجام می گیرد .
چارچوب نظری پایه‌ای است که تمام طرح و پروژه مطالعاتی بر روی آن قرار داده میشود.
در اینجا به بررسی اهداف مبانی نظری و تجربی تحقیق و پژوهش، ارکان و مراحل مبانی نظری و انواع مطالعات تجربی و مراحل جستجوی مطالعات تجربی در نوشتن مقالات علمی و پژوهشی و طرح‌های پژوهشی پرداخته میشود.
به طور کلی میتوان گفت چارچوب نظری پایه‌ای است که تمام طرح و پروژه‌ی مطالعاتی بر روی آن قرار داده میشود.معمولاً چارچوب نظری بر اساس نظریه‌های صاحب‌نظران (مبانی نظری)، کارهای مطالعاتی پیشین و دانش و تجربه محقق تنظیم میشود.
دستیابی به منشاء و مبداء هر پدیده‌ی اجتماعی کمک میکند که پژوهشگر موضوع مورد مطالعه را بهتر بشناسد. مثلاً در مطالعه‌ی اعتماد اجتماعی، مراجعه به مطالعات قبلی سبب میشود که راحت‌تر بتوان مطالعه را به انجام رساند. نداشتن این اطلاعات مشکلاتی را برای محققین ایجاد خواهد کرد که پیشرفت کار را کند میکند، به علاوه در هر تحقیقی، پژوهشگر به مواردی برخورد میکند که عدم شناسایی قبلی آنها موجب میشود که پژوهش کامل نباشد و نارسا بماند.
در ضمن باید یادآور شد که خصلت تجربی علم ایجاد میکند که ما بدانیم قبل از مطالعه ما، چه مطالعات علمی در این خصوص در داخل و خارج از کشور انجام گرفته است و ما می‌توانیم چه چیزی را به دستاوردهای دیگران اضافه کنیم. پس بهطور کلی استفاده از مطالعات گذشته سبب غنای بیشتر تحقیق، جلوگیری از تکرار انجام کار و در نهایت استفاده از نتایج مطالعات گذشته در فرضیه‌سازی میشود. به طور کلی در این قسمت محقق به بررسی، نقد، تفاوت و تشابه پژوهش خود با مطالعاتی که به عنوان پیشینه آورده می‌پردازد. لازم به توضیح است که در حین اجرای پژوهش، محقق با مطالعه مفهوم و مختصات موضوع، ادبیات گذشته، مبانی نظری و همچنین دانسته‌های خود مدل نظری پژوهش (مدل مفهومی) را تهیه میکند.
بررسی پشتوانه‌های نظری و تجربی پژوهش در بردارنده نقدی از دانش موجود درباب مسئله پژوهش است و با اهداف زیر صورت می‌گیرد.
۱-تعریف و تعین حدود مسئله تحقیق به منظور شناسایی هر چه بهتر مسئله و ابعاد آن و درنهایت دستیابی به طبقه بندی‌های موجود در باب مسئله و تشریح ابعاد آن
۲-مشخص کردن چارچوبی جهت فرار دادن نتایج تحقیق در راستای مطالعات قبلی؛
۳-جلوگیری از دوباره کاری به منظور صرفه جویی در زمان،نیروی انسانی و هزینه‌های پژوهشی؛
۴-بررسی و شناسایی ابزارهای بکار رفته در مطالعات قبلی به منظور انتخاب روش و ابزارهای دقیقتر و مناسبتر جهت پژوهش
۵- پرهیز از بیان مطالب به طور جداگانه و بی ربط با یکدیگر.
۶-تنظیم مطالب به طور سازماندهی شده ، همراه با روابط منطقی بین آنها.
۷-منابع اطلاعات باید با مسله مورد تحقیق مرتبط باشد
ارکان اساسی در مبانی نظری و تجربی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
الف: مبانی نظری
ب: مبانی تجربی
مبانی نظری تحقیق:
منظور از مبانی نظری، تئوری‌ها، نظریه‌ها و مدل‌های علمی است که پژوهشگر به عنوان سنگ بنای پژوهش خود انتخاب میکند تا بدین طریق بتواند نتایج پژوهش خود را در راستای آزمون نظریه یا مدل مورد نظر تبیین کند..
در تهیه و تدوین انتخاب مبانی نظری باید به موارد زیر توجه کرد:
بررسی نظریات و تئوری‌های موجود در باب موضوع پژوهش
نقد نظری ها و تئوری‌ها: در این مرحله پژوهشگر موظف است به نقد تئوری‌های موجود در حیطه موضوعی پژوهش بپردازد تا بدین طریق بتواند به شناسایی تئوری‌های معتبر و قوی در زمینه موضوع پژوهش دست یابد.
مشخص کردن نوع نظریه مبنایی در پژوهش: پژوهشگر باید نسبت به مشخص کردن نظریه استنادی خود در پژوهش از طریق بررسی نظریات و تئوری‌های موجود در حیطه موضوع پژوهش خود اقدام کنید. در این مرحله پژوهشگر میتواند به یکی از طرق زیر نظریه مبنایی خود را انتخاب کند:
الف) تئوری مادر:
در این روش تنها یک تئوری به عنوان بنای نظری پژوهش انتخاب میشود طوری که تئوری مد نظر قادر به نبیین روابط بین متغیرهای پژوهش باشد.
ب) چندین تئوری خرد:
در این روش پژوهشگر جهت بررسی روابط بین متغیرهای پژوهش چندین تئوری خرد که هر یک حداقل قادر به تبیین یکی از روابط بین متغیرها باشد اقدام میکند..
ج) تئوری ترکیبی:
در این روش پژوهشگر جهت تبیین روابط بین متغیرها میتواند از ترکیب دو روش فوق یعنی یک تئوری مادر بهمراه چندین تئوری خرد استفاده کند..
بررسی جوانب و رویکردهای موجود در تئوری انتخاب شده: –
یک نظریه یا تئوری همواره از جوانب مختلفی مورد بررسی قرار می‌گیرد طوری که نسبت به بررسی یک مسئله از دیگاه ای مختلف بهره می‌برد.در این قسمت پژوهشگر باید به تشخیص ،بررسی و ارزیابی جوانب یا رویکردهای موجود در نظریه بپردازد؛
– تعیین رویکرد مناسب در تئوری جهت طرح پژوهش:در این مرحله پژوهشگر حیطه موضوعی پژو.هش را محدود به یک رویکرد خاص در باب موضوع پژوهش میکند. این امر سبب میشود که نتایج پژوهش دقیقتر، جزیی تر و در نهایت بر اساس رویکرد مد نظر مورد تحلیل مناسب قرار گیرند؛
-بررسی تاریخچه و سیر شکل گیری رویکرد مد نظر؛
-بررسی صاحب نظران مطرح در رویکرد انتخاب شده؛
-تعریف متغیرهای پژوهش از دیدگاه صاحب نظران؛
– ارزیابی تعاریف ارائه شده و مشخص کردن تعاریف مورد استناد در پژوهش برای متغیرها
– جمع بندی مبانی نظری پژوهش در قالب محتوایی مدون و منسجم.
مبانی تجربی تحقیق:
منظور از مبانی تجربی پژوهش،مطالعات و مطالعاتی است که در باب موضوع پژوهش و در حیطه مشخص آن تا قبل از انجام پژوهش صورت گرفته است. مبانی تجربی در پژوهش به دودسته اساسی مطالعات تجربی مستقیم و مطالعات تجربی غیر مستقیم تقسیم می‌شوندکه هریک از این مطالعات نیز خود به دوسته خاص و کل نیز طبقه بندی میشوند.
۱-مطالعات تجربی مستقیم خاص: این نوع مطالعات عیناٌ به بررسی روابط بین متغیرها پژوهش همانند موضوع پژوهش مد نظر پرداخته اند.در واقع این نوع مطالعات از لحاظ نوع و تعداد متغیرهای مورد بررسی کاملا” شبیه به پژوهش مد نظر است.
۲-مطالعات تجربی مستقیم کل: این نوع مطالعات به بررسی روابط بین متغیرهای پژوهش در قالب مجموعه ای از وابط دیگر پرداخته اند.در واقه در این مطالعات روابط بین متغیرهای ما نیز به عنوان بخش از مطالاعت آنها در نظر گرفته شده است و دارای رابطه کل و جزء هستند.
۳-مطالعات تجربی غیر مستقیم خاص: این نوع مطالعات صرفاً به بررسی یکی از متغیرهای پژوهش ما در قالب یک مطالعه پرداخته اند.
۴-مطالعات تجربی غیر مستقیم کل: این نوع مطالعات صرفاً به بررسی رابطه ، تفاوت یا اثر یکی از متغیرهای پژوهش ما با متغیرهایی غیر از متغیرها ی مد نظر در پژوهش‌ها پرداخته‌اند.
هدف مبانی نظری نقد تئوری‌های موجود و شناسایی تئوری‌های معتبر و‌قوی در زمینه پژوهش است و محقق باید طبق دو دسته بندی تئوری مادر و تئوری خرد به مشخص کردن نظریه‌ی استنادی خود پیرامون موضوع مورد تحقیق بپردازد. همچنین در توضیح مبانی تجربی مستقیم و غیر مستقیم میتوان گفت که مطالعات مستقیم عینا به بررسی روابط بین متغیرها و غیر مستقیم به بررسی متغیرها در قالب یک مطالعه پرداخته است.
مهمترین قسمت یک مبانی نظری پیشین:
در بیان مطالب از پیشینه محور اصلی را سوالات و فرضیات خود قرار دهید، به این صورت که مشخص کنید در تحقیقات خود به سوال‌ها و فرضیه‌های ما چگونه و با چه ابزاری پاسخ داده اند. در حقیقت آن قسمتی را لازم داریم که مطلبی مرتبط با موضوع ما دارد. از این رو پیشینه‌ها به دو بخش موضوعی و روشی تقسیم میشوند که همانطور که واضح است بخش موضوعی تحقیقاتی را شامل میشوند که به سوالات ما پاسخ می‌دهند و بخش روشی به نحوه کار مرتبط با موضوع ما اشاره دارد.
چگونگی تنظیم مبانی نظری پیشینه:
باید بدانید که پیشینه تحقیق فقط گردآوری چند چکیده تحقیق پیرامون موضوع نیست. بلکه باید به کاربرد آن در تحقیق دقت شود. این تنظیمات را طبق موضوع تحقیق به چند دسته توصیفی، تبیینی، روشی و موضوعی تقسیم میکنند اما نکته مهمتر تجزیه و تحلیل و جمع‌بندی این بخش است. در تجزیه و تحلیل محقق علاوه بر تعیین واگرایی و همگرایی تحقیقات انجام شده و بررسی نقاط ضعف و قدرت باید به مقایسه آنها با تحقیق خود بپردازد..
.
برای بررسی پیشینه پژوهش باید مراحل زیر رعایت شود:
۱-تعیین واژگان کلیدی؛
۲-جستجوی منابع؛
۳-یافتن منابع؛
۴-طبقه بندی منابع؛
۵-گزینش منابع؛
۶-خلاصه سازی منابع؛
۷-نقد منابع؛
۸-تدوین مبانی تجربی پژوهش
مبانی نظری تحقیق در فصل دوم پژوهش
بطور کلی فصل دوم پژوهش به مبانی نظری تحقیق اختصاص داده شده است که بعد از مقدمه قرار گرفته است. هدف آن شفاف‌سازی مفاهیم نظری بکار برده شده و مشخص کردن ویژگیهای آن می‌باشد بدین ترتیب که پس از تعیین مفاهیم نظری تحقیق خود با استناد به تحقیق‌ها و آثار نویسندگان قبلی به توضیح آنها می‌پردازید. دقت کنید که این آثار باید هر دو متون داخلی و خارجی را در برگیرد تا دامنه مستندات شما بیشتر شود و ترتیب نگارش آنها نیز به صورت زیر رعایت شود:
ابتدا متون داخلی از جدید به قدیم و سپس به همین ترتیب متون خارجی
بطور کلی و خلاصه فصل دوم پایان نامه با عنوان مبانی نظری پیشینه یا ادبیات پژوهشی شامل موارد زیر است:
مقدمه
بررسی آثار و نظریه‌ها و سابقه آنها
تحقیقات داخلی
تحقیقات خارجی
پیشینه تحقیق را در کجا جستجو کنیم.
بسیاری از سایت‌های معتبر علمی از جمله سایت ایران داک با مدارک علمی ایرانی، سایت جهاد دانشگاهی یا SID، مطالعات علوم انسانی و سایر سایت های داخلی و خارجی.
